Dr. ir. Pablo van der Lugt is kwartiermaker biobased bouwen aan het AMS Institute – TU Delft, auteur van ‘De Houtbouw Revolutie’, duurzaamheidsambassadeur bij Lister Buildings, bestuurslid bij Built by Nature en World Bamboo Ambassador bij MOSO International. Met zijn diepgaande passie en expertise zet hij zich in voor het verduurzamen van de bouwsector. We spraken hem over bouwen met hout, het toepassen van hout op productniveau én welke voordelen dit met zich meebrengt.
Hoe ziet de bouwwereld er over tien jaar uit?
Ik maak me wel zorgen. Voornamelijk over de verontrustende berichten over klimaatverandering. We hebben een probleem dat we met elkaar moeten oplossen. We hebben als Nederland nog maar voor 7 jaar carbon budget om binnen de 1.5 graad temperatuurstijging te blijven. Een van de belangrijkste veroorzakers van het broeikaseffect is de bouwsector. Maar we weten ook dat we allemaal in een huis moeten wonen.
We zien in het straatbeeld veel beton, staal, aluminium, baksteen, glas, kunststof. Allemaal niet-hernieuwbare materialen. Op een gegeven moment zullen deze uitgeput zijn. Biobased bouwen en het gebruik van hernieuwbare biobased bouwproducten verdienen meer toepassing, en snel ook. Het heeft namelijk veel voordelen ten opzichte van traditionele bouw. En ondanks de aandacht en voordelen van biobased bouwen kan Nederland nog een flinke duw in de rug gebruiken.
©Lister Buildings
Welke stappen moeten we daar nú voor zetten? En welke rol speelt hout daarin?
Daarom moeten we in andere materialen en producten gaan denken. In mijn onderzoeken heb ik gekeken waar nou eigenlijk de problematiek zit van het feit dat er nog niet genoeg hout, houten producten en biobased materialen zoals engineered bamboe wordt gebruikt. Hier liggen tal van oorzaken aan ten grondslag waaronder de te beperkte schaal, een kennishiaat bij de voorschrijvende en bouwende industrie en aan de marktkant nog te weinig vraag vanwege onbekendheid in vooroordelen.
Ik heb gemerkt dat het vooral belangrijk is om de architecten en ontwikkelaars te betrekken en te enthousiasmeren voor hout en houten producten. Hen “material champions” te maken. Door ze uit te lokken en te introduceren met een nieuw materiaal en te inspireren m.b.t. de mogelijke voordelen van dit hernieuwbare materiaal. Kennis over de mogelijkheden van houtbouw is hierin cruciaal.
Wat zijn de grootste uitdagingen op dit moment in de bouwwereld?
Vanwege de enorme klimaatverandering en de grote milieu-impact van de bouw, is het urgenter dan ooit om onze bouwpraktijk grondig te herzien. We zijn als bouw momenteel verantwoordelijk voor 39% van de CO2 uitstoot. Dus we moeten wel!
We bevinden ons op dit moment in een tijdperk met mogelijkheden en uitdagingen die ervoor kunnen zorgen dat we gaan verschuiven naar houtbouw en biobased producten als default-keuze. Denk bijvoorbeeld niet alleen aan de klimaatcrisis maar ook het woningtekort dat ons dwingt anders te kijken naar de huidige manier van bouwen. Als bijkomend voordeel zien we een opkomst in de digitalisering en automatisering in houtbouwsystemen, wat zich uitermate goed leent voor prefabricage. Dit schept kansen voor een broodnodige massale revolutie in de bouw, waarbij zowel de woningvraag gedekt kan worden zonder aan onze circulariteits- en klimaatdoelstellingen voorbij te gaan. Daarnaast zijn er enorme kansen in de renovatie en transformatie sector, waarbij hout en biobased materialen vanwege hun lichtheid (bv optoppen en inbreiden) en gemakkelijke bewerkbaarheid enorme kansen hebben.
©Lister Buildings
Zouden meer architecten zich hard moeten maken voor het oplossen van de uitdagingen?
Zeker. Want we moeten opschalen en op weg naar een circulaire en klimaatneutrale toekomst. Daar hebben we de architecten en hun rol als materiaalvoorschrijvers dan ook hard bij nodig. Daarnaast vind ik wel dat er nog meer partijen zouden mogen zijn die zich hard kunnen voor de stimulering van hout en houten producten. Het houtstimuleringsfonds Built by Nature noemt dit ‘the big six’: ontwikkelaars, investeerders, ontwerpers, gebouweigenaren, verzekeraars en steden. Want steden kunnen een belangrijke schakel zijn in de stimulans. Denk bijvoorbeeld aan de Green Deal die plaatsvond in de Metropoolregio Amsterdam waarbij minimaal 20% in hout gebouwd moet gaan worden in 2025.
Niet alleen de big six, maar ook de eindconsument moet gaan vragen om hout. Toen ik een artikel uitbracht op nu.nl stroomden de slechte recensies binnen over ‘brandgevaar, de drie biggetjes, houtbouw is niet sterk genoeg, de bossen worden gekapt’. En juist die vooroordelen zijn belangrijk om weg te nemen om de algehele perceptie te veranderen. Zo gaat de consument hopelijk straks zelf vragen om houtbouw en producten van hout uit duurzaam beheerde bossen, wat ook weer een stimulans kan worden van extra aanplant en beter bosbeheer en tegengaan van ontbossing, juist in de tropen waar de meeste bossen ten prooi vallen aan kaalslag voor landconversie voor de vleesindustrie.
Een paradox maar door tropisch hardhout met certificaat toe te passen in de bouw bescherm je juist de tropische bossen die hiermee een verdienmodel krijgen.
Wat is ervoor nodig om dat te bereiken?
“De opschaling gaat nog veel te traag. Dit komt mede door de vele vooroordelen die er zijn over houtbouw en houten producten (niet brandveilig, slecht voor de bossen, korte levensduur, etc.), met name bij gemeentelijke opdrachtgevers en eindgebruikers.
Bij Built By Nature richten we ons op drie pijlers waarmee we ervoor kunnen zorgen dat we het gebruik van hout en houten producten meer kunnen stimuleren:
Het verbinden van de voorlopers in de industrie en andere stakeholders zodat ze samen sterker staan.
Het in staat stellen van het gebruik van hout door als organisatie te investeren en onderzoek te doen naar hout en houten producten om zo vooroordelen weg te halen.
Versnellen en aanmoedigen door een nieuwe kijk op hout en houten producten te delen. Zo komt er bijvoorbeeld een Europese houtbouwprijs die ervoor moet zorgen dat hout meer in de kaart wordt gespeeld.”
Zo heeft het AMS Institute een grant gekregen om het Nederlandse boekje dat ik heb geschreven, houtbouwmythes ontkracht (gratis te downloaden onder aan deze pagina), te laten vertalen naar het Engels.
Je hoort weleens over conservatisme in het ontwerpgebied en de bouwsector. Hoe kunnen we dit volgens jou de das omdoen?
‘’Ik denk dat we eerst de vele misvattingen de wereld uit moeten helpen, en dan laten zien dat gebouwen die (volledig) met hout zijn gebouwd eigenlijk heel fijn zijn om in te wonen. Het is beter voor de gezondheid, beter voor het milieu maar óók mooi en stijlvol. Hout biedt namelijk allerlei nieuwe ontwerpmogelijkheden en kan ook extreem modern en hoogwaardig zijn.
Dus we moeten laten zien dat massaal bouwen met hout niet alleen een klimaatoplossing is, maar ook gezond, cool en sexy is. Eigenlijk hoe het imago van elektrische auto’s ook is verschoven van high-end naar mainstream en inmiddels niet meer uit het straatbeeld is weg te denken.”
©Picture by Lior Teitler for MOSO International
Hoe maakt hout het verschil in de bouw ten opzichte van traditioneel bouwen?
“Op meerdere vlakken! Neem bijvoorbeeld kruislaags hout (CLT) dat in twee richtingen is verlijmd, dit is hartstikke sterk in beide richtingen. Dat kan over de gehele lengte en breedte dezelfde sterkte dragen. En omdat hout 5 keer lichter is dan beton, heeft dat bijvoorbeeld heel veel voordelen voor constructieve vloeren met lange overstekken. Dus op de gewicht-kracht verhouding scoort hout over het algemeen beter dan traditioneel bouwmaterialen.
Het hangt een beetje van de soort constructies af, maar vaak zijn traditionele bouwmaterialen erg zwaar. En je kan je voorstellen dat dit qua CO2-uitstoot, transport en losmaakbaarheid nadelig is, zeker als ze gegoten zijn (in werk gestort beton). Op het moment dat je met een materiaal dat 5 keer lichter is bouwt, zoals hout, kan dit enorme voordelen hebben in de constructie van een project. Dat betekent niet dat je altijd ontkomt aan het gebruik van traditionele elementen, zoals de fundering, en dat is ook niet erg, mits de traditionele materialen maar ook hard werken aan verduurzaaming en echte circulariteit – dus niet downcyclen en onder de snelweg storten maar echt hoogwaardig hergebruik.
Denk bijvoorbeeld aan Hotel Jakarta, waarbij 160 houtbouwmodules binnen twee weken stonden, terwijl de aanleg van de fundering en de plint van ditzelfde project uitgevoerd in beton maanden duurde. Je kan dus veel sneller en schoner bouwen met hout.
De grootste voordelen zitten hem dus in de prefabricage, de duurzaamheidsvoordelen, het feit dat hout demontabel is en niet te vergeten: het een gebouw gezonder maakt voor de eindgebruiker. Het is dus zonde dat hout en andere biobased materialen zoals bamboe nog met zo’n imagoprobleem kampen, terwijl als je architecten en ontwikkelaars in aanraking laat komen met de producten, dan ontdekken ze: “Wauw, dit is een wel heel gaaf materiaal waar je waanzinnig constructies mee kan maken!”. Ook in de afwerking kan hout een veel belangrijkere rol spelen. Door gebruik van houten trappen, houten plafondafwerking, zichtbare houten muren en gevelafwerking in hout profiteer je van alle voordelen van hout en ziet het er esthetisch ook nog veel mooier uit. Smaak is natuurlijk persoonlijk, maar de meeste mensen vinden een houten afwerking echt heel mooi. Daarnaast zorgt hout als hygroscopisch materiaal (het slaat vocht op en geeft het af afhankelijk van de vochtigheidsgraad), ook voor een zeer prettige binnenklimaat”
De grootste voordelen zitten hem dus in de prefabricage, de duurzaamheidsvoordelen, het feit dat hout demontabel is en niet te vergeten: het een gebouw gezonder maakt voor de eindgebruiker. Het is dus zonde dat hout en andere biobased materialen zoals bamboe nog met zo’n imagoprobleem kampen.
©Lister Buildings
Terwijl als je architecten en ontwikkelaars in aanraking laat komen met de producten, dan ontdekken ze: “Wauw, dit is een wel heel gaaf materiaal waar je waanzinnig constructies mee kan maken!”. Ook in de afwerking kan hout een veel belangrijkere rol spelen. Door gebruik van houten trappen, houten plafondafwerking, zichtbare houten muren en gevelafwerking in hout profiteer je van alle voordelen van hout en ziet het er esthetisch ook nog veel mooier uit. Smaak is natuurlijk persoonlijk, maar de meeste mensen vinden een houten afwerking echt heel mooi. Daarnaast zorgt hout als hygroscopisch materiaal (het slaat vocht op en geeft het af afhankelijk van de vochtigheidsgraad), ook voor een zeer prettige binnenklimaat”.
©www.dehoutbouwrevolutie.nl & MaterialDistrict_
Waarom is het feit dat hout demontabel is zo’n voordeel?
“We hebben het natuurlijk allemaal over circulariteit, en alles wordt (soms onterecht) geprofileerd als circulair, zoals plastic wat heel vaak wordt gedowncycled of wordt verbrand. Circulariteit gaat om heel hoogwaardig hergebruik van materialen zonder dat er kwaliteitsverlies plaatsvindt. Het voordeel van hout ligt hem hier in twee punten: omdat hout licht is en er geen natte verbinding zit, kun je het ten eerste aan elkaar schroeven en ten tweede aan het einde weer uit elkaar halen dankzij deze droge verbindingen. Dit kun je daarna nog meermaals hergebruiken op andere plekken of in houten producten zoals kozijnen, deuren, en na een derde of vierde leven als plaatmateriaal. Dán pas kan je het resthout gebruiken voor verbranding om energie op te wekken, of beter nog, als grondstof voor bio-chemistry. In de tussentijd is het duurzaam beheerde bos waar het hout uit komt al meerdere malen terug gegroeid. Hiermee is hout dubbel circulair.”
Waar kunnen we hout volgens jou allemaal toepassen?
“Hout is ontzettend divers. Je kunt fossiele materialen zoals beton, baksteen en staal in de draagstructuur van gebouwen – zelfs voor hoogbouw – heel goed vervangen door de laatste generatie houtproducten zoals CLT, glulam en LVL. Daarnaast zijn er nog talloze andere opties : dakspanten, muurbekleding, trappen, kozijnen, deuren, bruggen, daken, gevels, sluizen en meer. Hout leent zich uitstekend hiervoor, als je maar de juiste houtsoort toepast op de juiste plek.”
©www.dehoutbouwrevolutie.nl & MaterialDistrict_
©Lister Buildings
Wat is de bijvangst van het zichtbaar toepassen van hout?
Naast de aangeboren menselijke voorkeur voor houten producten, tonen studies wereldwijd ook een positieve invloed aan van de zichtbare toepassing van hout in het interieur van gebouwen op verschillende fysiologische menselijke factoren. Deze studies tonen onder andere aan dat hout kan leiden tot minder stress, hogere concentratie en zelfs verbeterde interpersoonlijke relaties. In een grote Australische studie op de werkvloer, bleek dat hout in het zicht leidde tot een hogere werknemerstevredenheid en hoger concentratievermogen, wat uiteindelijk zorgde voor een hogere productiviteit. Dat had ook belangrijke gevolgen voor werkgevers; een gezonde werkomgeving creëren met veel houten producten in het zicht, kan leiden tot een hogere personeelstevredenheid en beter bedrijfsimago, wat uiteindelijk een positief effect kan hebben op ziekteverzuim en personeelsbehoud. Helaas worden die factoren vaak nog niet meegewogen bij een investeringsbeslissing en kijkt men vaak puur naar de eenmalige stichtingskosten. Nu er nog een CO2 taks ontbreekt is hout hierin nog ietsje duurder dan traditionele materialen”.
Kun je een voorbeeld geven waarin houten producten echt een verschil maken?
“Omdat we prefab kunnen bouwen met hout en houten producten, kunnen we het bouwproces ook enorm versnellen. Zoals bij, het eerder benoemde, project Hotel Jakarta in Amsterdam. In slechts twee weken stonden er 160 houtmodules op hun plek. En het mooie is dat ook de afwerking daar volledig biobased is met bamboevloeren, -wanden en -plafonds”
Hout is daarnaast uitstekend bestand tegen extreme omstandigheden. Dat komt door de goede vochtregulerende eigenschappen samen met de hoge natuurlijke weerstand. Denk dan bijvoorbeeld aan plekken als zoutmagazijnen, sauna’s, ijsbanen en zwembaden. Ook hier geldt wel dat het cruciaal is om goed te detailleren en de juiste houtsoort op de juiste plek toe te passen.”
Kun je iets meer uitweiden over houten producten die zo goed functioneren in extreme omstandigheden?
Nou, in een zwembad in Voorthuizen bijvoorbeeld, zijn vuren planken geïnstalleerd op een lineair plafond en wandsysteem. Hout heeft een goede weerstand in een chloor-omgeving en ziet er ook nog mooi uit!
Of neem brandveiligheid. De gedachte dat hout minder brandveilig zou zijn, veroorzaakt nog steeds veel angst bij iedereen voor wie houtbouw nieuw is. Maar massiefhouten producten zoals CLT gedraagt zich zeer voorspelbaar tijdens een brand. Wanneer hout brandt, vormt zich een beschermende koollaag op het oppervlak. Daarachter ontwikkelt zich een pyrolyse-zone. Op basis van de inbrandsnelheid kunnen constructeurs de benodigde dikte van de houtconstructie bepalen.
Als je bijvoorbeeld kijkt naar Mjostarnet – het hoogste houten gebouw ter wereld – was daar een brandwerendsheideis van 120 minuten gesteld voor de hoofddraagconstructie. Om aan deze hoge eis te voldoen, is een combinatie van brandveiligheidsstrategieen gekozen waaronder toepassing van sprinklers, selectief inpakken van de CLT-kernen en LVL-vloercassettes met gipsplaat, en vooral een over dimensionering op basis van verkoling, berekend volgende Eurocode 5. Gezien de ongekende hoogte van het gebouw, werden brandtesten op ware grootte uitgevoerd, die aantoonden dat deze aanpak goed werkt.
Wat zou je architecten nog mee willen geven?
Als ik mijn verhaal samenvat, is hout een materiaal met vele positieve eigenschappen waar we op veel vlakken winst uit kunnen halen. En tegelijkertijd is er nog veel werk aan de winkel om biobased bouwen mainstream te maken. Maar als we dat doen kunnen we een belangrijke bijdrage leveren aan een daadwerkelijk circulaire bouwpraktijk die de klimaatdoelen gaat halen, het liefst ruim voor 2050.
©Picture by Lior Teitler for MOSO International
©Picture by Lior Teitler for MOSO International | ©Lister Buildings
Benieuwd naar de nieuwe kijk op bouwen van andere toonaangevende architecten en bouwers?
